Maatschappelijk verantwoord onderwijs

Een televisiespotje heeft ons lang doen geloven: “De maatschappij, dat ben jij.” De maatschappij is mensen samen, met de nadruk op hun onderlinge omgang.

Als wij met zijn allen de maatschappij zijn en we willen verantwoord naar die maatschappij (iets) ondernemen, dan zullen we ter voorbereiding op diezelfde maatschappij dus ook verantwoord moeten onderwijzen.

Het onderwijs staat in dienst van de maatschappij

Het onderwijs staat in dienst van de maatschappij en niet andersom. Het onderwijs vindt altijd hier en nu plaats (heden). Het geeft het waardevolle uit het verleden door en prepareert zich op het beeld dat ze heeft over de toekomst. Omdat het onderwijs van de mensen is die hun handelen moeten kunnen verantwoorden, is het van belang dat ze weten wat wel en niet goed is. En dat kan alleen bepaald worden als die mensen samen een overeenkomstig beeld hebben van ‘waar we vandaan komen’ en ‘waar we naartoe willen’. Dat beeld is de visie (met de waarden). De werkwijze om dat beeld te realiseren is het concept (met de normen).

‘Onderwijsmensen’ zijn van nature meer gericht op people en planet. ‘Ondernemers’ zijn van nature meer gericht op profit. Van de nieuwe ondernemer worden kwaliteiten vereist die van nature wellicht meer zaten ingebakken in de leerkracht: een inlevend vermogen naar People en aandacht voor Planet. Van de leerkracht wordt meer en meer ondernemerschap vereist. Oftewel, verantwoord ondernemen en onderwijzen is vóór de volgende generaties en dus ook mét de volgende generaties.

Focus op ondernemen: zelfsturing en creativiteit

Wanneer we ruimer kijken naar het fenomeen ondernemen dan brengt het ons verrassend genoeg bij een van de meest essentiële gedragspatronen in de ontwikkeling van mensen. Zelfsturing bleek de hoeksteen van het conceptuele model rond ondernemingszin. Zelfsturing gaat over de kunst van het ‘beheren’. In de analyse ontdekten de onderzoekers bij kinderen en volwassenen die ondernemend zijn nog een tweede dimensie die in het ondernemersprofiel niet kan ontbreken: creativiteit. Dat is de motor achter het zien van kansen, van mogelijkheden die anderen niet zien.

Als ‘wij de maatschappij zijn’ en de basisbehoeften universeel, lijkt het evident dat we concepten gaan hanteren die de behoeften van jou en mij, van ons, van de maatschappij bevredigen. Wat uniform moet zijn is dus níet de aanpak, maar de visie, het concept, de taal die men spreekt en het plezier dat ontstaat als de werkelijke behoeften van kleuters en pubers kunnen worden ingelost.

Het onderwijs zou zich moeten richten op de ondernemingszin van de leerling. Zo kan een leerkracht het ondernemerschap in zichzelf en van de ‘lerende organisatie’ vanuit het microperspectief leren kennen en vertalen naar het ondernemerschap van het onderwijs.

Goed en maatschappelijk verantwoord

Een goede ondernemer heeft kennis van zijn product en gevoel voor de markt. Een goede leerkracht heeft eveneens kennis van zijn product: hij is ontwikkelingspsychologisch onderlegd, heeft kennis van leerlijnen en beschikt over goede organisatorische en communicatieve vaardigheden. Daarnaast heeft hij ook gevoel voor de markt: hij volgt de dynamische ontwikkelingen van zijn doelgroep. Een goede maatschappelijk verantwoorde ondernemer of leerkracht heeft daarnaast ook nog oog en inzet voor de samenhang tussen de drie P’s.

Rationalisering, democratisering en vermarkting

Het onderwijs ervaart direct en met grote druk de gevolgen van de democratisering (denk aan alle inspraakorganen) en de vermarkting (denk aan het diffuse landschap van ‘zorgaanbieders’). Het wordt echter afgerekend (en afrekenen staat niet gelijk aan verantwoorden) vanuit de rationalisering. Mensen die gemeten worden, gaan zich meer en meer naar die outputindicatoren gedragen. Dat heeft grote gevolgen voor zelfsturing en creativiteit, dus grote gevolgen voor ondernemingszin. Het onderwijs heeft hierin een kantelende taak naar de aanvullende ‘outputindicatoren’ die beschrijven hoe mensen het werkelijk maken en of zij zich maximaal ontwikkelen.